Το αντικείμενο «Ιστορία της ιστοριογραφίας» δεν είχε αναδειχθεί στις νεοελληνικές σπουδές, παρ’ όλες τις υποδείξεις για την ανάγκη καλλιέργειάς του και κάποιες αφετηριακές γραμματολογικές συμβολές στη χαρτογράφησή του. Η ίδρυση του προγράμματος το 1995, με μοναδικό ημιαπασχολούμενο συνεργάτη τον υπεύθυνό του, προσέβλεπε στη δημιουργία δυναμικής, που θα κινητοποιούσε και θα συντόνιζε υπαρκτές και αναδυόμενες ερευνητικές δυνάμεις για την καλλιέργεια του διεθνώς καθιερωμένου αντικειμένου. Το πρόγραμμα απέκτησε επιστημονικό συνεργάτη σε βαθμίδα Δόκιμου ερευνητή (Δ΄) μόνο για την περίοδο 2004-2010, ο οποίος το 2008 προάχθηκε σε εντεταλμένο ερευνητή (Γ΄) αλλά εκλέχθηκε και Λέκτορας (Δ΄) στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και αποχώρησε το 2010, διατηρώντας χαλαρή και άτυπη σχέση με το πρόγραμμα, ως φιλοξενούμενος ερευνητής, με απόφαση του Δ.Σ. του ΕΙΕ.
Ιστορικό
Σκοπός του προγράμματος αρχικός ήταν να καταγράψει τα έργα της νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας σε έντυπη και δευτερευόντως σε χειρόγραφη μορφή, από τον 16ο αιώνα ώς το 1900 και συγχρόνως να ερευνήσει ερωτήματα και τομές, που ανέδειξε η περιοδολόγηση του αντικειμένου: 1. Το πέρασμα από τη χειρόγραφη χρονογραφία στις έντυπες επιτομές της (μέσα 17ου αι.) και στον εκσυγχρονισμό της (β΄ μισό 18ου αι.). 2. Η γένεση της ιστορικής συνείδησης του ελληνισμού και το πέρασμα από την θρησκευτική χρονογραφία στην κοσμική και παγκόσμια ιστοριογραφία στα χρόνια του Διαφωτισμού (1750-1832). 3. Η πορεία προς τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης στα μέσα του 19ου αι., που στηρίχτηκε και στην αντίληψη της ενότητας και της συνέχειας της ελληνικής ιστορίας, με τη βοήθεια και των θεωρητικών προϋποθέσεων που διαμόρφωσαν ο πολιτικός ρομαντισμός, ο ιστορισμός και ο εθνικισμός. 4. Η μελέτη της μαρξιστικής ιστοριογραφίας και η κατανόηση των τομών που επέφερε στη μελέτη της ιστορίας του νέου ελληνισμού. 5. Η συγκρότηση της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας και η διδασκαλία και εκλαΐκευσή της. 6. Η περιφερειακή ιστοριογραφία, με παράδειγμα την Επτανησιακή και η τοπική ιστοριογραφία με παράδειγμα την ιστορία της Λευκάδας.
Πέραν της συμμετοχής σε συνέδρια, συμπόσια και ημερίδες με ανακοινώσεις για θέματα ιστορίας της ιστοριογραφίας και της δημοσίευσης επιμέρους μελετών και βιβλίων το πρόγραμμα οργάνωσε μεταπτυχιακό σεμινάριο για τους φοιτητές του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2005 ώς το 2009: «Ιστορία της Νεοελληνικής Ιστοριογραφίας (18ος-20ός αι.)». Επιτυχία του προγράμματος θεωρήθηκε η οργάνωση του Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών ΕΙΕ το 2002 με θέμα Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας (1833-2002), του οποίου τα Πρακτικά με 70 ανακοινώσεις εκδόθηκαν σε 2 τόμους το 2004 καθώς και η οργάνωση της θεματικής ενότητας «Επτανησιακή ιστοριογραφία και γραμματολογία, 16ος-20ός αι.» με επτά ανακοινώσεις στο Ζ΄ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο, Λευκάδα 2002, του οποίου τα Πρακτικά κυκλοφόρησαν το 2004 και του Συνεδρίου Η Λευκάδα και οι ιστορικοί της, 19ος-20ός αι., το 2008, του οποίου τα Πρακτικά εκδόθηκαν το 2009.
Η καταγραφή από τον υπεύθυνο του προγράμματος των έντυπων έργων της νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας (16ος αι.-1900, καταγραφές 2.000) οργανώθηκε σε βάση δεδομένων, η οποία θα ανέβει στο διαδίκτυο στην αρχή του 2014 και τα δεδομένα της θα στηρίξουν τη συμμετοχή του προγράμματος στο πρόγραμμα ΚΡΗΠΙΣ του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών ΕΙΕ.
«Bιβλιολογικά A΄ 1. Για τις εκδόσεις του Xρονογράφου· α΄ Ψευδοδωρόθεος· β΄ Kιγάλας 2. Για την τυπογραφία Θεοδοσίου α΄ Aθησαύριστος κατάλογος του 1802· β΄ H "δεύτερη" έκδοση της "Kωνσταντινιάδος" και το κλείσιμο της τυπογραφίας, 1820. 3. Σύσταση "Φιλολογικής Eφορίας" και προγραμματισμός εκδόσεων του "Συστήματος των εν Kωνσταντινουπόλει Γραικών Eμπόρων" 1817. 4. Συνοδευτικό Προκήρυξης του Π. Iωαννίδη για βιβλίο του, 1826. 5. Ψευδώνυμο βιβλίο του Nικολάου Σπηλιάδη, 1837», Mνήμων 8 (1980-82) 337-369.
«Kωνσταντίου του από Σιναίου, "Kυπριάς χαρίεσσα και επίτομος" 1810, 1819», Πρακτικά B΄ Διεθνούς Kυπρολογικού Συνεδρίου, τ. Γ΄, Λευκωσία 1987, σ. 383-390.
«La Révolution Française dans les textes de l’historiographie néohellénique (1798-1832)», Actes du IIIe Collogue d’Histoire CNR/FNRS, 14-17 octobre 1987, La Révolution Française et l’Hellénisme moderne, Aθήνα 1989, σ. 431-439.
«Iστορία και φιλολογία: οι κριτικές αποτιμήσεις τους», Eπιστημονικό Συμπόσιο«Eπιθεώρηση Tέχνης» μια κρίσιμη δωδεκαετία, 29 και 30 Mαρτίου 1996, Aθήνα, Eταιρεία Σπουδών Nεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη), Aθήνα 1997, σ. 209-241.
«Η τοπική ιστορία και ο Πάνος Γ. Ροντογιάννης (1911-1996). Ο Νίκος Γ. Σβορώνος (1911-1989) και η κληρονομιά του», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Πρακτικά Ε΄ Συμποσίου. Σταθμοί στην πορεία της Λευκάδας τον 20ό αιώνα, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Λευκάδα 3-5 Αυγούστου 2000, Αθήνα 2001, σ. 163-173.
«Επτανησιακή Ιστοριογραφία και Γραμματολογία, 16ος-20ός αι. Παρουσίαση της θεματικής», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Ζ΄ Πανιόνιο Συνέδριο Λευκάδα, 26-30 Μαΐου 2002, Πρακτικά, τ. Α΄, Πρώτο Τμήμα: Ζητήματα Πολιτισμικής Ιστορίας, Αθήνα 2004, σ. 79-89. Πβ. και τ. Β΄, σ. 645-646.
«Το εθνικό πάνθεον των βιογραφιών και των προσωπογραφιών (1828-1876)», Δ΄ Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας, Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1833-2002, Πρακτικά, τ. Α΄, Αθήνα, ΚΝΕ-ΕΙΕ, 2004, σ. 171-193.
«Η Ιστορία και η Τοπική Ιστορία στις Γιορτές Λόγου Τέχνης», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου, 50 χρόνια των Γιορτών Λόγου και Τέχνης, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 11-13 Αυγούστου 2005, Αθήνα 2006, σ. 67-79.
«Ιωάννης Ν. Σταματέλος (1822-1881). Ο λόγιος και ο δάσκαλος. Τα δημοσιεύματα. Τα κατάλοιπα. Τα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης του», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Πρακτικά ΙΑ΄ Συμποσίου, Ποίηση: Γιώργος Σεφέρης, Ιστορία-Φιλολογία: Ιωάννης Ν. Σταματέλος (1822-1881), Νικόλαος Ι. Σταματέλος (1861-μετά 1901), Βασίλειος Ι. Σταματέλος (1869-1945), Περιβάλλον και Οικονομία: Η ανάπτυξη της Λευκάδας, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 17-19 Αυγούστου 2006, Αθήνα 2007, σ. 63-142.
Σε συνεργασία με τον Σπύρο Ι. Ασδραχά), «Η Λευκάδα και οι ιστορικοί της: γενική σκιαγραφία», Πρακτικά του Συνεδρίου Η Λευκάδα και οι ιστορικοί της, 19ος-20ός αι., Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 5-7 Αυγούστου 2008, επιμέλεια Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Αθήνα 2009, σ. 15-46. Παράρτημα: «Επιλογή Βιβλιογραφίας λευκαδικής Ιστοριογραφίας», σ. 277-282.
«Οι Λευκαδίτες ιστορικοί των αφανών», Πρακτικά ΙΔ΄ Συμποσίου, Οι αφανείς της λευκαδίτικης ιστορίας, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 3-5 Αυγούστου 2009, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 2010, σ. 25-44.
«Η εθνική ιδεολογία και η επτανησιακή ελληνοφωνία», Πρακτικά Θ΄ Πανιονίου Συνεδρίου, Παξοί 26-30 Μαΐόυ 2010, τ. Β΄, Αθήνα, Εταιρεία Παξινών Μελετών, 2012, σ. 345-366.
Γιάννης Κουμπουρλής: La formation de l’histoire nationale grecque. L’apport de Spyridon Zambélios (1815-1881), ΙΝΕ/ΕΙΕ αρ. 87, Athènes 2005, 381 pp.
Γιάννης Κουμπουρλής, Οι ιστοριογραφικές οφειλές των Σπ. Ζαμπέλιου και Κ. Παπαρρηγόπουλου. Η συμβολή Ελλήνων και ξένων στη διαμόρφωση του τρίσημου σχήματος του ελληνικού ιστορισμού (1782-1846), ΙΙΕ/ΕΙΕ, Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών 128, Αθήνα 2012, 599 σ.
Συνεργασίες
Για την οργάνωση των Συνεδρίων και Συμποσίων της Λευκάδας και την έκδοση των Πρακτικών της ο υπεύθυνος του προγράμματος συνεργάστηκε με το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας και την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, που κάλυψαν και τις δαπάνες.
Για την οργάνωση του μεταπτυχιακού σεμιναρίου το πρόγραμμα συνεργάστηκε με τον κ. Δημήτρη Αρβανιτάκη, Δρ. Ιστορίας, Υπεύθυνο εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη, ο οποίος δίδαξε επτανησιακή ιστοριογραφία και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Δρ. Ιστορίας, ο οποίος δίδαξε ακαδημαϊκή ιστοριογραφία 1880-1940. Ο ίδιος ως ερευνητής του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας, φιλοξενούμενου προγράμματος στο ΙΝΕ/ΕΙΕ, αναθεώρησε τη διδακτορική του διατριβή, σε συνεργασία με τον Τ.Ε. Σκλαβενίτη, υπεύθυνο του ΙΑΕΝ και του προγράμματος, και εκδόθηκε από το ΙΑΕΝ: Βαγγέλης Δ. Καραμανωλάκης, Η συγκρότηση της ιστορικής επιστήμης και η διδασκαλία της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1932), ΙΑΕΝ, αρ. 42, ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2006, 551 σ.
Βάσεις δεδομένων
Εργογραφία νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας (16ος αι.-1900). Βάση δεδομένων με 2.000 τίτλους εντύπων έργων ιστοριογραφίας. Θα ανέβει στο διαδίκτυο στις αρχές του 2014.
