ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ > Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών

Ιστορία του Πολιτισμού: Παιδεία, Θεσμοί, Τέχνη

Οικονομική και Κοινωνική Ιστορία

Πολιτική Ιστορία

 


 

Ιστορία των Επιχειρήσεων (18ος-20ός αι.)

Η Ιστορία των Επιχειρήσεωνσυνιστά κλάδο της Οικονομικής Ιστορίας. Κύριο αντικείμενο αυτού του κλάδου είναι η μελέτη τόσο του επιχειρηματία, ως φυσικού προσώπου, όσο και της εταιρείας, ως θεσμού,  που μετέχει καθοριστικά στην αγορά και ενίοτε την υποκαθιστά, στο δυναμικά αναπτυσσόμενο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας. Οι εμπορικές, ναυτιλιακές, τραπεζικές, βιοτεχνικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις αποτελούν το εμπειρικό υλικό μελέτης της Ιστορίας των Επιχειρήσεων. Εξετάζονται η ιστορική εξέλιξη των εταιρειών, των επιχειρηματιών, των μεθόδων παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών και των μεθόδων οργάνωσης και διαχείρισης, καθώς και η αλληλεπίδρασή τους με το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Το Πρόγραμμα ξεκίνησε με τη μελέτη της ιστορίας της βιομηχανίας στην Ελλάδα και για την υποστήριξη της έρευνας στον τομέα αυτό ασχολήθηκε με τον εντοπισμό και τη διάσωση αρχείων επιχειρήσεων και υλικών καταλοίπων της βιομηχανικής δραστηριότητας κατά την πρώτη δεκαετία της λειτουργίας του.

Από την τεράστια θεματική του πεδίου της Ιστορίας των Επιχειρήσεων το ενδιαφέρον του προγράμματος επικεντρώνεται στο τρίπτυχο: Επιχειρηματίας – επιχείρηση - επιχειρηματικότητα διακρίνοντας τις παρακάτω κύριες ερευνητικές κατευθύνσεις για τις οποίες διατίθεται πλούσιο αρχειακό και βιβλιογραφικό υλικό και μια συνεχώς εμπλουτιζόμενη διεθνής βιβλιογραφία:

  • Οι δυναμικές που αναπτύσσονται σε πόλεις-οικονομικά κέντρα από τις ατομικές ή ομαδικές μεταναστεύσεις.
  • Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας μέσα από τις ανάγκες επιβίωσης και/ή σε συνθήκες ανταγωνισμού.
  • Οι διεπιστημονικές προσεγγίσεις που αναγνωρίζουν στη Μεσόγειο ένα ενοποιητικό πλαίσιο αναφοράς για τη μελέτη του εμπορίου, της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας.
  • Η βιογραφία του επιχειρηματία και η επιχειρηματική κουλτούρα.
  • Τα επιχειρηματικά δίκτυα της διασποράς.

 

Ιστορικό

«Ιστορία των Επιχειρήσεων και Βιομηχανική Αρχαιολογία» (υπεύθυνοι: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Χριστίνα Αγριαντώνη).
Το πρόγραμμα συγκέντρωσε παλαιότερες και νεότερες έρευνες για εμπορικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις (εμπορικός οίκος Γερούση, μεταξουργία) και συγχρόνως στράφηκε στην έρευνα για τη σύγχρονη βιομηχανία στην Ελλάδα. Ο εντοπισμός και η διάσωση αρχείων επιχειρήσεων αποτέλεσαν εξαρχής βασικό έργο του προγράμματος, ενώ το ενδιαφέρον για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τον τεχνολογικό εξοπλισμό οδήγησε στην αναζήτηση και μελέτη των καταλοίπων της βιομηχανικής δραστηριότητας. Η διεύρυνση αυτή προς το πεδίο της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας απέδωσε έρευνες αλλά και σημαντικές ενέργειες για τη διάσωση και καταγραφή του ιστορικού βιομηχανικού εξοπλισμού.

 

Μέλη

Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου, Διευθύντρια Ερευνών, Υπεύθυνη Προγράμματος

Άλλα Μέλη

Ομότιμοι Διευθυντές Ερευνών και Πρώην Ερευνητές:
Ευτυχία Λιάτα, Διευθύντρια Ερευνών  -2018
Ευρυδίκη Σιφναίου, Διευθύντρια Ερευνών  †2015

Μεταδιδακτορικοί Ερευνητές:
Παναγιώτης Καπετανάκης (2013-2015)

Εξωτερικοί Συνεργάτες:
Φιλίππα Χορόζη, Υποψ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ


 

Ερευνητικά Έργα
  • Διάσωση, καταλογογράφηση και μελέτη εμπορικών και βιομηχανικών αρχείων στο ΙΝΕ: εμπορικό αρχείο Γερούση - Χαιρέτη (έτος κτήσης 1964), αρχείο κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα (έτος κτήσης 1989), αρχείο μηχανοποιείου Αχ. Κούπας & Σια (έτος κτήσης 1995). Τα δύο τελευταία έχουν μεταφερθεί στα ΓΑΚ (2010), αρχείο Sifneos frères (υπεύθυνοι: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Χριστίνα Αγριαντώνη, Ευρυδίκη Σιφναίου, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου).
  • «Η ιστορία της βιομηχανίας στην Ερμούπολη». Συμμετοχή στη μελέτη, δημιουργία και διαχείριση του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης (1990- σήμερα) (υπεύθυνοι: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Χριστίνα Αγριαντώνη).
  • «Η ιστορία του εξηλεκτρισμού στην Ελλάδα» (1990-1992, υπεύθυνος: Βασίλης Παναγιωτόπουλος).
  • «Η μεταξουργία στον ελληνικό χώρο» (1992-1996) (υπεύθυνοι: Χριστίνα Αγριαντώνη, Λουκία Δρούλια, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου).
  • «Η εξέλιξη της ξυλοναυπηγικής στην ανατολική Μεσόγειο κατά τον 18ο και 19ο αιώνα». Φιλοξενούμενο έργο (1992-1995) (υπεύθυνος: Κώστας Δαμιανίδης).
  • «Καταγραφή ιστορικού βιομηχανικού εξοπλισμού», σε συνεργασία με το ΕΜΠ (1996-98, υπεύθυνοι: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Γιάννης Πολύζος).
  • «Διαχείριση βιομηχανικών αρχείων», πρόγραμμα σεμιναρίων («Leonardo») σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο της ANSALDO και του CERARE (Centre Rhénan des Archives et Recherches Economiques), 1999 (υπεύθυνη: Ευρυδίκη Σιφναίου).
  • «Τεχνολογίες πολιτισμού για την καταγραφή, ερμηνεία και μουσειολογική αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς», ΠΕΝΕΔ, 2003-2008 (σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια Αιγαίου και Πελοποννήσου), υπεύθυνη: Χριστίνα Αγριαντώνη.
  • «Βιομηχανικές και Βιοτεχνικές Επιχειρήσεις στο Αιγαίο», Πανδέκτης, ηλεκτρονική βάση δεδομένων http://pandektis.ekt.gr (υπεύθυνοι: Ευρυδίκη Σιφναίου, Ευδοκία Ολυμπίτου).
  • «Ιστορική τεκμηρίωση και μουσειολογική ανάδειξη της βιομηχανικής κληρονομιάς Λέσβου» (υπεύθυνη Ευρυδίκη Σιφναίου).
  • «Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Κέντρων (REMSH) για την Ευρω-Μεσόγειο» (υπεύθυνη: Ευρυδίκη Σιφναίου).
  • Ramses II, (FP6) ευρωπαϊκό Δίκτυο Αριστείας Ερευνητικών Κέντρων για τη Μεσόγειο με συντονιστικό φορέα την Maison Méditerranéenne des Sciences de l’Homme (Aix-en-Provence της Γαλλίας), άξονας Ανταλλαγές (2006-2010) (υπεύθυνη: Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου).

Στο πλαίσιο της Δράσης «Ενίσχυση Μεταδιδακτόρων ερευνητών/ερευνητριών» του Ε.Π. «Εκπαίδευση και δια βίου μάθηση» εγκρίθηκε η χρηματοδότηση για το έργο «Οι Βρετανοί και οι Ιόνιοι υπήκοοι τους στις πόλεις-λιμάνια και στις αγορές των σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας και του Δούναβη: Διείσδυση, εγκατάσταση, ενσωμάτωση (τέλη 18ου-μέσα 19ου αιώνα), με μεταδιδάκτορα τον δρα Παναγιώτη Καπετανάκη. Η συνολική χρηματοδότηση του έργου ήταν 150.000 ευρώ (3/9/2012-2/9/2015).
Ανάδοχος φορέας του προγράμματος ορίστηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/ Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών και υπεύθυνη του έργου η Ευρυδίκη Σιφναίου. Τον επιστημονικό συντονισμό του προγράμματος ανέλαβε η Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου έπειτα από μακρόχρονη άδεια ασθένειας της πρώτης. Συνεργαζόμενος φορέας στο έργο ήταν το University of Greenwich–Greenwich Maritime Institute.
Στόχος του ερευνητικού έργου ήταν ο εντοπισμός, η ανάλυση και η παρουσίαση των κυριότερων όρων και κινήτρων της εμπορικής δράσης και της ενσωμάτωσης των Βρετανών και των Ιονίων επιχειρηματιών στις αγορές σιτηρών στις πόλεις και τα λιμάνια της Ρωσικής Μαύρης Θάλασσας και του Δούναβη (Οδησσός, Νικολάεφ, Ταγανρόκ, Ροστόφ-Δον, Mαριούπολη, Γαλάτσι και Βραΐλα) από τα μέσα του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Το έργο απασχόλησε τέσσερις εξωτερικούς συνεργάτες, εκτός από τον μεταδιδάκτορα Παναγιώτη Καπετανάκη, την υποψήφια διδάκτορα Φιλίππα Χορόζη, η οποία ανέλαβε τη διοικητική υποστήριξη του έργου και την έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες στην Αθήνα, τον διδάκτορα ιστορίας Δημήτριο Κοντογεώργη που ανέλαβε την έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες του Βουκουρεστίου, του Γαλατσίου και της Βραΐλας, τον διδάκτορα ιστορίας Γεώργιο Πειλίδη που ανέλαβε την έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες της Βενετίας και τον τεχνικό επιστήμονα Ανδρέα Γιαννακουλόπουλο ο οποίος δημιούργησε τη βιβλιογραφική και την αρχειακή βάση δεδομένων, καθώς και την ιστοσελίδα του προγράμματος. Το σύνολο του αρχειακού και βιβλιογραφικού υλικού που καταγράφηκε έχει αναρτηθεί στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων του ερευνητικού έργου http://britonian.eu

 

Εκδόσεις

Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου (επιμ.), Ιστορίες του λιανικού εμπορίου, 19ος-21ος αιώνας, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών - Τομέας Νεοελληνικών, αρ. 151, Αθήνα 2018.
- (επιμ.), On merchants’ agency and capitalism in the Eastern Mediterranean 1774-1914, Istanbul, The Isis press, 2017.
- (συνεπιμέλεια με τις Χριστίνα Αγριαντώνη, Λήδα Παπαστεφανάκη), Αγορές και Πολιτική: Ιδιωτικά συμφέροντα και Δημόσια εξουσία (18ος-20ός αιώνας), Ελληνική Εταιρεία Οικονομικής Ιστορίας και Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Βόλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, 2016.
http://epublishing.ekt.gr/sites/ektpublishing/files/ebooks/Markets%20&%20Politics.pdf
-, Το Προπατορικό Χρέος: τα Δάνεια της Εθνικής Ανεξαρτησίας της Ελλάδας, Αθήνα, Γκούτενµπεργκ, 2013.
- (επιμ.), Responding to Economic Crises in Historical Perspective, nineteenth and twentieth centuries, The Historical Review / La Revue Historique 10 (2013), https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/historicalReview/issue/view/242.
- (επιμ.), Networking and Spatial Allocation around the Mediterranean, Seventeenth-Nineteenth Centuries, special issue ofThe Historical Review / La Revue Historique 7 (2010), http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/historicalReview/issue/view/245.
-, Ελληνική ραπτική με υπογραφή. Οικογένεια Γιαννέτου 1907-2007, Αθήνα, 2008
Greek tailoring with signature. Giannetos family 1907-2007, Athens, 2008.
- (συνεπιμέλεια με τη Τζελίνα Χαρλάφτη), Following the Nereids. Sea Routes and Maritime Business, 16th-20th centuries, Αθήνα-Κέρκυρα 2006.
- (συνεπιμέλεια με τη Μαρία Α. Στασινοπούλου), Διασπορά – Δίκτυα – Διαφωτισμός, Τετράδια Εργασίας 28, ΙΙΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2005, http://www.ine-notebooks.org/index.php/te/index/view/10/
-, Οικογενειακή στρατηγική και εμπορικός ανταγωνισμός, ο οίκος Γερούση τον 19ο αιώνα, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2003.
- (επιμ.), 1952-2002, 50 Χρόνια αστικά λεωφορεία σε κάθε γειτονία, Αθήνα 2002.
- (επιμ.), Εμπορικός Σύλλογος Αθηνών, 1902-2002. Ιστορική αναδρομή στη συλλογική συνείδηση των εμπόρων, Αθήνα 2002.
- (συνεπιμέλεια με τον Α. Αγγέλου), Ανδρέας Συγγρός, Απομνημονεύματα, Αθήνα, Εστία, 1997.
- (συνεπιμέλεια με τη Χριστίνα Αγριαντώνη), Το Μεταξουργείο της Αθήνας, ΙΙΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 1995, http://epublishing.ekt.gr/el/7869.

Ευτυχία Δ. Λιάτα, Η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος στον κυκλώνα του αντισημιτισμού. Η «συκοφαντία για το αίμα» του 1891, ΙΙΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2006.
-, Αργεία γη, Από το τεριτόριο στο βιλαέτι (τέλη 17ου αρχές 19ου αι.), ΙΙΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2003.
-, Το Ναύπλιο και η ενδοχώρα του από τον 17ο στον 18ο αι., Οικιστικά μεγέθη και κατανομή της γης, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2002.
Με την αρμάδα στο Μοριά (1684 – 1687), Ανέκδοτο ημερολόγιο με σχέδια, Αθήνα, IIE/EIE-Ολκός, 1998.
-, «Φλωρία δεκατέσσερα στένουν γρόσια σαράντα». Η κυκλοφορία των νομισμάτων στον βενετοκρατούμενο και τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο, 15ος-19ος αι., ΙIE/EIE, Αθήνα 1996.
-, Αρχείον Κανέλλου Δεληγιάννη - Τα έγγραφα 1779-1827, Εταιρεία των Φίλων του Λαού, Αθήνα 1993.
-, Αρχεία οικογένειας Δεληγιάννη: γενικό ευρετήριο, Αθήνα, Εταιρεία των Φίλων του Λαού, 1992.
-, Η Σέριφος κατά την τουρκοκρατία (17ος-19ος α.), Συμβολή στη μελέτη των κοινωνικών και οικονομικών δομών και του κοινοτικού συστήματος,
Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1987.
-, Τιμές και αγαθά στην Αθήνα 1839-1846. Μια μαρτυρία από το κατάστιχο του εμπόρου Χριστόδουλου Ευθυμίου, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1984.

Ευρυδίκη Σιφναίου, Imperial Odessa: Peoples, Spaces, Identities, Leiden, Brill, 2017.
Λέσβος, οικονομική και κοινωνική ιστορία (1840-1912), Αθήνα, Αιολίδα, 2015 (δεύτερη έκδοση).
- (συνεπιμέλεια με τη Τζελίνα Χαρλαύτη), Οι Έλληνες της Αζοφικής 18ος – αρχές 20ού αιώνα. Νέες προσεγγίσεις στην ιστορία των Ελλήνων της νότιας Ρωσίας ΙIE/EIE, Αθήνα 2015.
-, Έλληνες έμποροι στην Αζοφική, Η δύναμη και τα όρια της οικογενειακής επιχείρησης, ΙIE/EIE, Αθήνα 2009.
- (επιμ.), Γεώργιος Αντ. Κούμπας Ημερολόγιο (1871-1891). Έλληνες έμποροι στη Ρουμανία, Καλλιγράφος- ΙIE/EIE, Αθήνα 2013.

 



 

© National Hellenic Research Foundation (NHRF), 48 Vassileos Constantinou Ave., 11635 Athens, Greece, Tel. +302107273700, Fax. +302107246618