ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ > Τομέας Βυζαντινών Ερευνών

Προγράμματα

Ερευνητική Κατεύθυνση Α

H ΒΥΖΑΝΤΙΝH AYTOKΡΑΤΟΡΙΑ: ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ερευνητική Κατεύθυνση B

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ερευνητική Κατεύθυνση Γ

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ερευνητική Κατεύθυνση Δ

ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ, ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

 

 

Βυζαντινός Πολιτισμός

Παραστατικότητα στην Ύστερη Αρχαιότητα και το Βυζάντιο

Το πρόγραμμα εστιάζει στην επισήμανση στοιχείων θεατρικότητας, δηλαδή προφορικότητας (orality) και παραστασιμότητας / επιτέλεσης (performance) στην ελληνική παράδοση, από την Ύστερη Αρχαιότητα και το Βυζάντιο μέχρι τους νεότερους χρόνους. 

Η θεωρία της προφορικότητας, όπως διατυπώθηκε αρχικά από τους Ομηριστές Parry & Lord, διευρύνθηκε στην προοπτική της από τον Gregory Nagy του Πανεπιστημίου του Harvard. Mέχρι σήμερα έχει μελετηθεί κατά κύριο λόγο αναφορικά με τη λογοτεχνία της μέσης Βυζαντινής περιόδου (Θεόδωρος Πρόδρομος, Μαγγάνειος Πρόδρομος, Διγενής Ακρίτης κλπ) από τους Michael & Elizabeth Jeffreys. Επίσης, τα τελευταία χρόνια οι Margaret Mullett, Emmanuel Bourbouhakis, Przemyslav Marciniak, Stratis Papaioannou  μεταξύ άλλων έχουν γράψει για διάφορες πτυχές της σχέσης της ρητορικής με την επιτέλεση.

Στόχος του προγράμματος είναι η διερεύνηση των βασικών στοιχείων της προφορικότητας και της επιτέλεσης σε γραπτές και εικαστικές πηγές, καθώς και σε δρώμενα που έλκουν την καταγωγή τους από αρχετυπικά πρότυπα.

 

Ιστορικό

Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2013 με αφορμή τη συνεργασία της Επιστημονικής Υπεύθυνης με το Centre for Hellenic Studies – Harvard University (Washington DC) και θέμα την εφαρμογή της θεωρίας της προφορικότητας στη λογοτεχνία της Ύστερης Αρχαιότητας και του Βυζαντίου. Το 2016 ξεκίνησε η δεύτερη φάση του έργου με ομάδα εργασίας επιστημόνων από ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια της Ελλάδας. Στο πλαίσιο αυτό συγκροτήθηκε βιβλιογραφία και οργανώθηκε σειρά σεμιναριακών συναντήσεων, κατά τις οποίες έγινε κριτική παρουσίαση της βιβλιογραφίας των ερευνητικών πεδίων που καλύπτει ο κάθε συνεργαζόμενος ερευνητής, καθώς και παρουσιάσεις επιμέρους μελετών.

Στην ομάδα εργασίας συμμετέχουν επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους και στόχος είναι η ανάπτυξη διεπιστημονικής μεθοδολογίας που θα μας δώσει τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε μέσα από το πρίσμα της προφορικότητας και της επιτέλεσης κείμενα και δρώμενα της ελληνικής παράδοσης.  

Χρηματοδοτήσεις
Οι δράσεις του προγράμματος την τελευταία τριετία χρηματοδοτήθηκαν από το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Harvard και το American College of Greece. Το έργο στήριξε επίσης το Classics’ Faculty, Ioannou Centre, University of Oxford.

 

Μέλη

Νίκη Τσιρώνη, ΕΛΕ Α΄ 
Στυλιανός Λαμπάκης, Διευθυντής Ερευνών
Μαρία Λεοντσίνη, Κύρια Ερευνήτρια

 

Άλλα Μέλη

Εξωτερικοί Συνεργάτες:
Μαρία Σάρδη, ιστορικός τέχνης SOAS – London University (Project Manager)
Ναταλία Γκολφινοπούλου, 4ετής φοιτήτρια ΕΚΠΑ, (ακαδημαϊκή γραμματεία)
Μαρία Αθανασοπούλου, φιλόλογος-θεατρολόγος, Δρ Cambridge University, Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσσαλονίκης
Κώστας Θεολόγου, πολιτικός επιστήμονας, Δρ Πανεπιστημίου Σορβόννης, τομέας ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και δικαίου, Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Γιώργος Καλόφωνος, ιστορικός-βυζαντινολόγος, εξωτερικός συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ
Θεοφίλη Καμπιανάκη, βυζαντινολόγος, Δρ University of Birmingham
Κόριννα Λατέλη, βυζαντινολόγος, Δρ Παν/μίου Αθηνών, ΕΑΠ
Eυγενία Μαυρομμάτη, κοινωνική ανθρωπολόγος, New York University
Ειρήνη Πάνου, ιστορικός τέχνης, Δρ University of Birmingham, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Ιωάννης Πετρόπουλος, φιλόλογος, Δρ Harvard University, University of Padova, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης
Κάτια Σαβράμη, χορολόγος, τμήμα θεατρολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
Mαρία Σάρδη, ιστορικός τέχνης, Δρ SOAS
Διονύσης Σκλήρης, θεολόγος, Δρ ΕΚΠΑ, τμήμα θεολογίας ΕΚΠΑ
Σταυρούλα Σολωμού, φιλόλογος-ιστορικός, Δρ ΕΚΠΑ
Νικολέτα Τραχούλια, ιστορικός τέχνης, American College of Greece

 

Συνέδρια και Εκδηλώσεις
  • 2013: Διεθνές συνέδριο με θέμα Literature as Performance, σε συνεργασία με το Centre for Hellenic Studies, Harvard University (Washington DC) και τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία.
  • 2016-2019: Μηνιαίες σεμιναριακές συναντήσεις της ερευνητικής ομάδας για την κατάρτιση μεθοδολογίας και κριτικής βιβλιογραφίας των ερευνητικών πεδίων που εμπλέκονται στην έρευνα. Παρουσίαση επιμέρους μελετών (case studies).
  • 2020: Προετοιμασία διεθνούς συνεδρίου σε συνεργασία με το Centre for Hellenic Studies, Harvard University (Washington DC).
  • 2021: Διαδικτυακή διεθνής επιστημονική συνάντηση (17-19 Ιανουαρίου 2021) με τη συμμετοχή επιστημόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

 

Δημόσιες σεμιναριακές συναντήσεις:

  1. Μνήμη και προφορικότητα. Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Harvard, (Ναύπλιο, Δεκέμβριος 2017). Κύριος εισηγητής, ο καθηγητής Γιώργος Κωστόπουλος (Τμήμα Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Πατρών).
  2. Παραλλαγές σε ένα θέμα. American College of Greece (Αθήνα, Μάρτιος 2018). Κύριος εισηγητής, ο καθηγητής Gregory Nagy (Francis Jones Professor of Classics, Harvard University – Director CHS-Harvard, Washington D.C.).
  3. Performativity in Word and Image. ΕΙΕ (Αθήνα, Ιούνιος 2018). Εισηγήτριες: Δρ Νικολέττα Τραχούλια και Ευγενία Μαυρομμάτη. Σχολιασμός των εισηγήσεων: Ιόλη Καλαβρέζου (καθηγήτρια βυζαντινής τέχνης, Harvard University).
  4. «Ισλαμικά θρησκευτικά και κοσμικά χειρόγραφα. Γραφή, διακόσμηση, ανάγνωση». ΕΙΕ (Αθήνα, Νοέμβριος 2018). Κύρια εισηγήτρια: Μαρία Σάρδη, ιστορικός ισλαμικής τέχνης
  5. Memory and Identity. Classics’ Faculty, Ioannou Centre (Oxford), 29 Ιουνίου - 1 Ιουλίου 2018. Εισηγητές, μεταξύ άλλων, οι: Δημήτρης Τσομώκος (Said Business School, Oxford), Renee Hischon (St Peter’s College - Oxford), Κάτια Σαβράμη (Τμήμα Θεατρολογίας, Παν/μιο Πατρών), Κώστας Θεολόγου (Τομέας ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και δικαίου, Μετσόβιο Πολυτεχνείο), Smilen Markov (University of Veliko Trnovo & Regent’s Park College, Oxford), Sebastian Brock (Wolfson College, Oxford), Ιωάννα Στεφανάκη (Νομικός), Αγγελική Κοσμοπούλου (αρχαιολόγος και εκτελεστική διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη) κ.ά.

 

Δημοσιεύσεις

Niki J. Tsironis (επιστ. επιμ.) σε συνεργασία με την Theofili Kampianaki, Lament as Performance in Byzantium, Routledge (υπό εκτύπωση).

Συμβολές:

  1. Catia Galatariotou, “On the Cultural Context of the Ritual Lament”
  2. George Calofonos, “No Lament for Thessalonica: Dreaming as Performance in the Miracles of Saint Demetrios”
  3. Mary Cunningham, “Performing the Reality of Death: Andrew of Crete’s Homily for the Saturday τῆς ἀποκρέω”
  4. Emmanuel Bourbouhakis, “οὐχὶ καὶ λόγῳ δακρύσω; The Rhetorical Staging of Sorrow in Two Byzantine Laments for Children”
  5. Maximos Constas, “ ‘I Wish I Could Always Weep Like That’ Abba Poemen and Mary at the Cross: On the Origins of Byzantine Devotion to the Mother of God”
  6. Damaskinos Olkinuora, “Byzantine Catanyctic Hymns as Laments: The Canons of Joseph the Hymnographer”
  7. Kallistos Ware, “A Liturgical Lament for the Dead Christ: The Encomia of Holy Saturday”
  8. Niki Tsironis, “Coming to Terms with the Death of God: Ritual Lament and Dogmatic Perceptions in Byzantium”
  9. Liz James, “Constantine of Rhodes’ Lament of the Mother of God”
  10. Kallirhoe Linardou, “Performing on the Page: Adam’s Lament in Vaticanus Graecus 1162”
  11. Eirini Panou, “Senses and the Natural World in Nikephoros Gregoras’ Homily on the Virgin”
  12. Ioli Kalavrezou, “Lament and Salvation at the Koimesis of the Virgin Mary”
  13. Theofili Kampianaki, “ ‘O City, City’: Rhetoric and Style in Niketas Choniates’ and Doukas’ Laments for Constantinople”
  14. Ilias Yarenis, “Tears are Springing Up from my Eyelids: Rhetoric and Performativity in Nikolaos Mesarites’s Epitaphios
  15. Przemyslav Marciniak, “Lament in the Mousehole: Playing with the Conventions of Lament in Theodore Prodromos’ Katomyomachia
  16. Margaret Mullett, “Performability, lament, and the tragedy Christos Paschon”

 

 

 

 

© National Hellenic Research Foundation (NHRF), 48 Vassileos Constantinou Ave., 11635 Athens, Greece, Tel. +302107273700, Fax. +302107246618