Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών . Tομέας Βυζαντινών Ερευνών

Βυζαντινός Πολιτισμός - Η Αλχημεία στο Βυζάντιο

Το Πρόγραμμα αποσκοπεί, για πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο, στην εξέταση του φαινομένου της αλχημείας καθ’ όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, επιχειρώντας την ανάδειξη σημαντικών πτυχών της αλλά και τη συχνά παραγνωρισμένη συμβολή του Βυζαντίου στην ιστορία της αλχημείας. Έμφαση αποδίδεται τόσο στον θεωρητικό όσο και στον πρακτικό χαρακτήρα της αλχημείας. Ως προς τον τελευταίο, μελετάται η σχέση της με τον υλικό πολιτισμό, με ποικίλους βιοτεχνικούς κλάδους, καθώς και με τις τεχνικές απομίμησης και κιβδηλείας και την οικονομία γενικότερα. Για την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων του, το Πρόγραμμα έχει αναπτύξει συνεργασίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

To Πρόγραμμα συγκροτήθηκε το 2016 για τη διερεύνηση πτυχών της αλχημείας στο Βυζάντιο, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Καθημερινός και Κοινωνικός Βίος των Βυζαντινών». Από τότε έχει αναπτύξει εκτεταμένο δίκτυο συνεργασιών με διαφόρους επιστημονικούς φορείς, πανεπιστημιακούς και ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 2018 «Η Αλχημεία στο Βυζάντιο» εξελίχθηκε σε αυτοτελές πρόγραμμα.

Ερευνητικά Έργα

2012-2015: Συμμετοχή στo έργο Ψηφιακό αρχείο για την αλχημεία στο Βυζάντιο και στις ελληνόφωνες κοινότητες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας [DACALBO] του προγράμματος «Θαλής».
2016 και εξής: Συμμετοχή στο έργο Der griechische Traktat “Über die hochgeschätzte und berühmte Goldschmiedekunst“ – Edition und interdisziplinärer Kommentar, Leibniz-WissenschaftsCampus Mainz.
2017-2020: «Η αλχημεία στο Βυζάντιο: Σύγχρονες ερευνητικές τάσεις και προσεγγίσεις», στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου του ΙΙΕ/ΕΙΕ Αναβαθμίς. Ανάπτυξη της ιστορικής έρευνας: Mελέτες και ψηφιακές εφαρμογές.

Συνέδρια και Εκδηλώσεις

9-10 Νοεμβρίου 2020: Διεθνής συνάντηση εργασίας - Alchemy in Byzantium: A Research Field on the Rise, ΕΙΕ, Αθήνα.
Ανακοινώσεις σε συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Διαλέξεις κατόπιν προσκλήσεως στα Πανεπιστήμια Πατρών (2016), Αθηνών (2017, 2018, 2019) και Μπολόνιας (2018), καθώς και στο Römisch-Germanisches Zentralmuseum, Mainz (2016).
Συμμετοχή σε πλείστες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, με συνδυασμό διάλεξης και αναπαραγωγής αλχημικής συνταγής: π.χ. Βραδιά του Ερευνητή 2017 (με τον Γ. Μούσδη) και 2019 (με τη Μ. Μποτσιβάλη), Εκπαιδευτικά Προγράμματα της Ωνασείου Βιβλιοθήκης 2017-2018 (με τη Σ. Σακορράφου), Αρσάκεια-Τοσίτσεια Γυμνάσια Εκάλης, 2017 και εξής.

Δημοσιεύσεις

V. Koutalis – M. Martelli – G. Merianos, “Graeco-Egyptian, Byzantine and Post-Byzantine Alchemy: Introductory Remarks”, στο: Greek Alchemy from Late Antiquity to Early Modernity, επιμ. Ε. Nicolaidis, Brepols, Turnhout 2018, 11-43.
G. Merianos, “Alchemy”, στο: The Cambridge Intellectual History of Byzantium, επιμ. A. Kaldellis – N. Siniossoglou, Cambridge University Press, Cambridge 2017, 234-251.
M. Leontsini – G. Merianos, “Bizans’ta süt ve peynirin çeşitli kullanımları: Beslenme ve simya”, Yemek ve Kültür 48 (Yaz 2017), 58-66.
G. Merianos, “John Kanaboutzes, Fifteenth-Century Writer”, λήμμα στην ηλεκτρονική βάση Digital Archive concerning Alchemy in Byzantium and in Greek-Speaking Communities of the Ottoman Empire (DACALBO), 2016.
M. Leontsini – G. Merianos, “From Culinary to Alchemical Recipes. Various Uses of Milk and Cheese in Byzantium”, στο: Latte e Latticini. Aspetti della produzione e del consumo nelle società mediterranee dell’Antichità e del Medioevo, επιμ. I. Anagnostakis – A. Pellettieri, Grafica Zaccara, Lagonegro 2016, 205-222.
G. Merianos, “Oil and Wine in Byzantine Alchemical Recipes”, στο: Identità euromediterranea e paesaggi culturali del vino e dell’olio, επιμ. A. Pellettieri, Edizioni Centro Grafico, Foggia 2014, 249-259.
S. Sakorrafou – G. Merianos, “John Kanaboutzes’ Commentary on Dionysios of Halikarnassos: A Perception of Alchemy in a Fifteenth-Century Greek Text”, στο: Scientific Cosmopolitanism and Local Cultures: Religions, Ideologies, Societies, επιμ. G. Katsiampoura, NHRF, IHR, Athens 2014, 86-94.
Γ. Μέριανος – Σ. Σακορράφου, «Μαρτυρίες περί αλχημείας στο Βυζάντιο σε μη αλχημικά κείμενα», στο: Επιστήμη και Τεχνολογία. Ιστορικές και ιστοριογραφικές μελέτες, εκδ. Ειρ. Μεργούπη-Σαβαΐδου – Γ. Μέριανος – Φ. Παπανελοπούλου – Χ. Χριστοπούλου, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2013, 45-65.