Ελληνική και βαλκανική Προϊστορία και Πρωτοϊστορία
Το πρόγραμμα έχει ως κύριο στόχο τη μελέτη των λαών της Ελλάδας και της Βαλκανικής κατά τους Προϊστορικούς και Πρωτοϊστορικούς Χρόνους μέσα από τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας. Λόγω της γεωγραφικής θέσης τους καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή Προϊστορία, καθώς είναι οι πρώτοι αποδέκτες νεοτερισμών που για διάφορους λόγους αναπτύχθηκαν πρωιμότερα στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Σε αυτό το πλαίσιο επιχειρείται:
Να διερευνηθεί η κοινωνική, πολιτισμική, τεχνολογική και ιδεολογική εξέλιξη των προϊστορικών κοινοτήτων της Ελλάδας και της Βαλκανικής στη διάρκεια της Νεολιθικής, Χαλκολιθικής και εποχής Χαλκού, οι μεταξύ τους σχέσεις, ο βαθμός αλληλεπίδρασης και η επιρροή τους στην εξέλιξη της λοιπής Ευρώπης.
Η αναζήτηση και ο εντοπισμός κοινωνικών, πολιτισμικών και ιδεολογικών στοιχείων που οδήγησαν κατά τους Πρωτοϊστορικούς Χρόνους στη διαμόρφωση των διαφόρων φύλων στην Ελλάδα και τη Βαλκανική και ο βαθμός αλληλεπίδρασής τους.
Ιστορικό
Το πρόγραμμα ιδρύθηκε το 1985 από τον ακαδημαϊκό Μ.Β. Σακελλαρίου ως «Πρόγραμμα μελέτης Παλαιοβαλκανικών Λαών και Πολιτισμών» με σκοπό τη έρευνα της Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας της ΝΑ Ευρώπης μέσα από τα αρχαιολογικά δεδομένα.
Είναι το μοναδικό ερευνητικό Πρόγραμμα στην Ελλάδα που δραστηριοποιείται σε αυτόν τον τομέα και το ΚΕΡΑ/ΙΙΕ/ΕΙΕ ο πρώτος ελληνικός φορέας που ανέπτυξε ανασκαφική δραστηριότητα στο εξωτερικό για την έρευνα της βαλκανικής Προϊστορίας.
Μέλη
Το πρόγραμμα ελληνικής και βαλκανικής Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας διευθύνει ο Ιωάννης Ασλάνης, Διευθυντής ερευνών.
Επιμέρους έργα
Στο πλαίσιο του προγράμματος αναπτύσσεται εντατική ερευνητική δραστηριότητα που περιλαμβάνει τα ακόλουθα έργα:
Η Χαλκολιθική εποχή στην Ελλάδα
Άρχισε το 1992 και αποτελεί τον ένα από τους κύρια ερευνητικά έργα του προγράμματος. Η έρευνα επικεντρώνεται στην εξέλιξη των προϊστορικών κοινοτήτων στην Ελλάδα κατά την 5η-4η χιλιετία, διάστημα που από πολλούς προϊστοριολόγους στην Ελλάδα εντάσσεται ακόμη στο νεολιθικό πλαίσιο εξέλιξης. Ωστόσο, η παρουσία πλήθους νεωτερισμών στην κοινωνική, οικονομική και τεχνολογική οργάνωση των κοινοτήτων της 5ης και 4ης χιλιετίας τις διαφοροποιούν και τις εντάσσουν στο χαλκολιθικό πλαίσιο εξέλιξης που επικρατεί στις γύρω περιοχές (Εγγύς Ανατολή. Μ. Ασία, ΝΑ Ευρώπη).
Μεταξύ άλλων ερευνώνται:
Η Χαλκολιθική εποχή ως αυτόνομη περίοδος εξέλιξης και τα χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από τη προηγούμενη Νεολιθική και την επόμενη Εποχή του Χαλκού.
Η ασυνέχεια που παρατηρείται στην εξελικτική πορεία των χαλκολιθικών κοινοτήτων από την 5η στην 4η χιλιετία και τα αίτια που την προκαλούν.
Ο τρόπος μετάβασης των προϊστορικών κοινοτήτων από την Χαλκολιθική στην εποχή Χαλκού, οι κατά τόπους διαφοροποιήσεις και τα αίτιά τους.
Αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται σε άρθρα ή διεθνή συνέδρια.
Περιλαμβάνει (α) την ανασκαφή του νεολιθικού οικισμού Προμαχών-Topolnitsa της αρχής της 5ης χιλιετίας, ο οποίος τέμνεται από την ελληνοβουλγαρική οριογραμμή και (β) την κοινή δημοσίευση των ευρημάτων του ελληνικού και του βουλγαρικού τμήματος του οικισμού.
Συνεργαζόμενοι φορείς: ΙΖ΄ ΕΠΚΑ, Αρχαιολογικό Ινστιτούτο με Μουσείο Σόφιας και ΚΕΡΑ/ΙΙΕ/ΕΙΕ.
Στους στόχους του έργου περιλαμβάνονται:
Αποσαφήνιση της πολιτισμικής εξέλιξης στην περιοχή του μέσου ρου του Στρυμόνα κατά την 5η χιλιετία.
Δημοσίευση των αποτελεσμάτων με τη μορφή μονογραφίας.
Οργάνωση έκθεσης των ευρημάτων.
Δημιουργία Τράπεζας Δεδομένων με υλικό της Νεότερης Νεολιθικής του μέσου ρου του Στρυμόνα με βάση το υλικό των ανασκαφώ από τους δύο τομείς (ελληνικό και βουλγαρικό) του οικισμού Προμαχών-Topolnitsa.
Διάχυση των αποτελεσμάτων με συμμετοχές σε διεθνή και τοπικά επιστημονικά συνέδρια, εκλαϊκευμένες διαλέξεις, εκθέσεις και δημοσιεύσεις.
Ανασκαφικό πρόγραμμα «Άγιος Μάμας Νέας Ολύνθου» [Προϊστορική Όλυνθος]
Συμμετοχή στην ανασκαφή της τούμπας του Αγίου Μάμα Νέας Ολύνθου στη Χαλκιδική μεταξύ 1994 και 1996 από τον καθηγητή B. Hänsel.
Συνεργαζόμενοι φορείς: Freie Universität Βερολίνου, Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, ΚΕΡΑ/ΙΙΕ/ΕΙΕ.
Σκοπός του Προγράμματος είναι η έρευνα της προϊστορικής τούμπας του Αγίου Μάμα Νέας Ολύνθου, η οποία σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις είναι η Προϊστορική Όλυνθος, και η μελέτη της πολιτισμικής εξέλιξης στην Βόρεια Ελλάδα κατά την Μέση και Ύστερη εποχή Χαλκού.
Το ΚΕΡΑ/ΙΙΕ/ΕΙΕ συμμετέχει στο πρόγραμμα ως συνεργάτης:
Υποστηρίζοντας την ανασκαφή κατά τα έτη 1994-1996.
Μελετώντας το υλικό της Μέσης εποχής Χαλκού.
Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης με συμμετοχή σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, διαλέξεις για το κοινό και δημοσιεύσεις.
Ελληνοβουλγαρικό ανασκαφικό πρόγραμμα «YUNATSITE»
Αποτελεί την πρώτη ανασκαφή ελληνικού ερευνητικού φορέα στον βαλκανικό χώρο.
Άρχισε το 2002 ως συνεργασία του ΚΕΡΑ/ΙΙΕ/ΕΙΕ με το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο με Μουσείο Σόφιας και το Τοπικό Μουσείο Ιστορίας του Pazardzik.
Έχει ως στόχο την ανασκαφική έρευνα του προϊστορικού οικισμού YUNATSITE, κοντά στο Pazardzik, Βουλγαρία, με ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργία και οργάνωση του οικισμού κατά την Χακολιθική περίοδο. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα συμβάλλουν σημανικά στη διαμόρφωση της εικόνας του δυτικού τμήματος της θρακικής πεδιάδας κατά την Χαλκολιθική περίοδο.
Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται σε διεθνή συνέδρια, διαχέονται με διαλέξεις για το κοινό, δημοσιεύματα στον τύπο και με συνεντέυξεις σε ΜΜΕ, ενώ ετοιμάζεται η τελική δημοσίευσή τους.
Δημοσιεύσεις
Από τα συνολικά 53 δημοσιεύματα που σχετίζονται με το πρόγραμμα, από το ΚΕΡΑ εκδόθηκαν τα ακόλουθα:
"Η πρώτη εμφάνιση οχυρώσεων σε προϊστορικούς οικισμούς του αιγαιακού χώρου". Πρακτικά του διεθνούς επιστημονικού συμποσίου "Κέα-Κύθνος: Ιστορικές και αρχαιολογικές έρευνες", 22-25 Ιουνίου 1994, Μελετήματα 27, Αθήνα 1998, 109-115.
Ι. Ασλάνης «Οι οχυρώσεις στους οικισμούς του βορειοελλαδικού χώρου και η περίπτωση του Διμηνίου», Μελετήματα 10, 1990, 19-64.
Ι. Ασλάνη, Π. και Αν. Χρυσοστόμου «Αγροσυκιά. Ένας οικισμός των Προϊστορικών και Ιστορικών Χρόνων», ΚΕΡΑ – Παράρτημα Βέροιας, Βέροια 2002.
Συνεργασίες
Τρέχουσες συνεργασίες με:
ΙΖ΄ ΕΠΚΑ και ΚΗ΄ ΕΠΚΑ.
Αρχαιολογικό Ινστιτούτο με Μουσείο της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών.
