Στόχος του προγράμματος είναι η μελέτη των σχέσεων του βυζαντινού κόσμου με τους λαούς της δυτικής Ευρώπης ιδιαίτερα μετά το καθοριστικό έτος 1204 και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας, περίοδο κατά την οποία φράγκοι ηγεμόνες και ιταλικές πόλεις ίδρυσαν στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κράτη με μακρά διάρκεια.
Η παρούσα ερευνητική δραστηριότητα του προγράμματος εστιάζεται στη μελέτη της ιστορίας των λατινικών κρατών στον ελληνικό χώρο από τον 13ο μέχρι και τον 17ο αιώνα.
Οι κύριοι ερευνητικοί άξονες του προγράμματος είναι:
Η έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του εξωτερικού για τον εντοπισμό ανέκδοτων πηγών και τη συλλογή νέων πληροφοριών,
Η έκδοση ιστορικών πηγών που αφορούν τον χώρο και την περίοδο που μελετάται,
Η διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας μέσω ερευνητικών έργων, επιστημονικών εκδόσεων, συνεδρίων, διαλέξεων και σεμιναρίων.
Ιστορικό
Το πρόγραμμα «Βυζάντιο και Δύση» έλαβε μορφή το 1996, με εμπνευστή και πρώτο συντονιστή τον ομότιμο σήμερα Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Ν. Γ. Μοσχονά.
Η μέχρι τώρα δραστηριότητα του προγράμματος έχει αποδώσει 16 δημοσιεύσεις αυτοτελών τόμων (βλ. δημοσιεύσεις) και δεκάδων άρθρων και ανακοινώσεων σε διεθνή συνέδρια από τους συνεργάτες του προγράμματος.
Έχει επίσης διοργανώσει 5 διεθνή επιστημονικά συνέδρια και 4 κύκλους διαλέξεων στο πλαίσιο των Ειδικών Μορφωτικών Εκδηλώσεων του ΕΙΕ: «Επιστήμης Κοινωνία».
Συνέδρια
Διεθνές επιστημονικό συμπόσιο: «Χρήμα και Αγορά στην εποχή των Παλαιολόγων», Χαλκίδα, Μάιος 1998.
Διεθνές επιστημονικό συμπόσιο: «Το Δουκάτο των Αθηνών. 1204-1456/8», Αθήνα, Νοέμβριος 2006 (σε συνεργασία με το Ιταλικό Ινστιτούτο Αθηνών και το Ινστιτούτο Θερβάντες Αθηνών).
Ελληνο-ιταλική επιστημονική συνάντηση: «Βυζαντινή και ιταλική ζωγραφική, δρόμοι και συναντήσεις. Από τις Σταυροφορίες έως την πτώση του Χάνδακα (1096-1669)», Αθήνα, Νοέμβριος 2006 (σε συνεργασία με το πρόγραμμα του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών «Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση»).
Διεθνής επιστημονική συνάντηση: «Το δουκάτο του Αιγαίου», Νάξος Ιούλιος 2007 - Αθήνα Νοέμβριος 2007 (σε συνεργασία με το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας της Ακαδημίας Αθηνών και με τον πολιτιστικό οργανισμό «Αιών» της Νάξου).
Διεθνές επιστημονικό συμπόσιο: «Ταβέρνες και πανδοχεία στον χώρο της Μεσογείου κατά τον όψιμο Μεσαίωνα (12ος-16ος αι.)», Αθήνα, Απρίλιος 2008.
Διεθνής επιστημονική συνάντηση: «Formes des autonomies urbaines dans le monde greco-latin des XIIIe-XVIe siecles», Αθήνα, Μάιος 2009 (σε συνεργασία με τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών).
Kύκλοι διαλέξεων στο πλαίσιο των Ειδικών Μορφωτικών Εκδηλώσεων του ΕΙΕ «Επιστήμης Κοινωνία»
Κύπρος, σταυροδρόμι της Μεσογείου (Φεβρουάριος 2000).
Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την Κύπρο και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός των Κυπρίων (Δεκέμβριος 2002).
Η Τέταρτη Σταυροφορία και ο βυζαντινός κόσμος (Μάρτιος 2004).
Οι ναυτικές Πολιτείες της Ιταλίας (Αμάλφη, Πίζα, Γένουα, Βενετία) και ο ρόλος τους στην Ανατολική Μεσόγειο (Μάιος-Ιούνιος 2005).
Η Προσωπογραφία μάς παρέχει έναν θησαυρό επεξεργασμένων ιστορικών δεδομένων σε μόνιμη αποδόμηση. Πρόκειται για ένα ισχυρό αναλυτικό εργαλείο που κυριολεκτικά μετατρέπει την Ιστορία σε άτομα, γιατί ένα πρόσωπον είναι ένα άτομον, η αδιαχώριστη ενότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένας κατάλογος όλων των προσώπων που αναφέρονται στις πηγές είναι η όσο το δυνατόν πιο πλήρης, ευκρινής και αντικειμενική καταγραφή του παρελθόντος.
[Paul Magdalino, Prosopography and Byzantine identity, Fifty years of Prosopography. The Later Roman Empire, Byzantium and beyond, ed. Averil Cameron, Oxford University Press 2003, 46.]
Στόχος του ερευνητικού έργου είναι η συγκρότηση Βάσης Δεδομένων Ανοικτής Πρόσβασης, η οποία θα περιέχει όλες τις πληροφορίες για κάθε πρόσωπο που εντοπίζεται στις λατινικές, ιταλικές και ελληνικές αρχειακές πηγές που αφορούν τις βενετικές αποικίες στον ελληνικό χώρο (Κρήτη, Μεθώνη, Κορώνη, Εύβοια, Κύθηρα). Το έργο φιλοδοξεί να θέσει τις βάσεις για μια επιστημονικά τεκμηριωμένη τράπεζα πληροφοριών, η οποία θα εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα δεδομένα τόσο από τους συνεργάτες του προγράμματος «Βυζάντιο και Δύση», όσο και μελλοντικά από εξωτερικούς συνεργάτες, οι οποίοι ασχολούνται με την ιστορία του ίδιου χώρου και της ίδιας περιόδου. Η Προσωπογραφία αποτελεί έναν σημαντικό κλάδο της σύγχρονης ιστορικής έρευνας, γι αυτό και η «Προσωπογραφία της Ελληνοβενετικής Ανατολής» θα καταστεί ένας απαραίτητος κρίκος στην αλυσίδα των προσωπογραφικών προγραμμάτων που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, συνεχίζονται ή σχεδιάζονται και αφορούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τη Βενετία [Prosopography of the Later Roman Empire (250-641), Prosopography of the Byzantine Empire (PBΕ) (641-867), Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit. Abteilung II: 867-1025 (προετοιμάζεται), Prosopography of the Byzantine World (PBW) (1025-1150), «Προσωπογραφία της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης» (1204-1261) (προετοιμάζεται), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (1261-1453), The Rulers of Venice. 1332-1524. Database, The Medieval and Renaissance Italy Prosopographical Database: Venice]. Ο σχεδιασμός και η τροφοδότηση της Βάσης έχει ήδη ξεκινήσει πιλοτικά με προσωπογραφικά δεδομένα για την Κρήτη του 13ου και 14ου αιώνα.
2. «'Το καλάθι του καταναλωτή'. Τιμές και αμοιβές στην Κρήτη κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και την πρώιμη νεότερη εποχή. 13ος-16ος αι.»
Μαρίνα Κουμανούδη, Χαράλαμπος Γάσπαρης, Αγγελική Πανοπούλου, Κώστας Τσικνάκης
Στόχος του προγράμματος είναι η συγκρότηση ενός μακροπρόθεσμου δείκτη τιμών των βασικών αγαθών για την Κρήτη από τον ύστερο Μεσαίωνα έως την πρώιμη νεότερη περίοδο (13ος-16ος αι.). Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα θα επικεντρωθεί στον καθορισμό ενός «αντιπροσωπευτικού καλαθιού του καταναλωτή» που θα επιτρέπει τις συγκρίσεις στη διαχρονία. Η τιμή της σύνθετης μονάδας των καταναλωτικών αγαθών (composite unit of consumables (cuc)) συσχετιζόμενη με συγκεκριμένες ονομαστικές αμοιβές, θα χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό του δείκτη τιμών καταναλωτή και για τη μέτρηση του κόστους ζωής, προκειμένου να αποκαλύψει τις μεταβολές των πραγματικών αμοιβών και του βιοτικού επιπέδου σε όλη την υπό εξέταση περίοδο.
Οι ερευνητικοί στόχοι του έργου συνεπάγονται τον συνδυασμό τριών επιστημονικών κλάδων: της ιστορίας, της στατιστικής και της πληροφορικής. Σε πρώτο στάδιο έχει ήδη ξεκινήσει η συλλογή της σχετικής βιβλιογραφίας και η καταγραφή στοιχείων τιμών και αμοιβών σε βάση δεδομένων. Ενώ, αναζητείται η χρηματοδότηση που θα καταστήσει δυνατή τη συνεργασία με τους εξωτερικούς συνεργάτες και τους επιστημονικούς φορείς, οι οποίοι έχουν δεχθεί να συμπράξουν στην έρευνα, ώστε να υλοποιηθεί το πρόγραμμα σε όλη του την έκταση.
Β. ΑΤΟΜΙΚΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
1. «Τα βενετικά κτηματολόγια της μεσαιωνικής Κρήτης (Catastici Feudorum Crete). 13ος-15ος αι.
Έκδοση κειμένου, μελέτη και ηλεκτρονική επεξεργασία».
Χαράλαμπος Γάσπαρης
Στόχος του έργου είναι η έκδοση των διασωθέντων Κτηματολογίων των φέουδων της Κρήτης, τα οποία χρονολογούνται στους τρεις πρώτους αιώνες της βενετικής κυριαρχίας στο νησί. Πρόκειται για τέσσερις φακέλους από τη σειρά Duca di Candia του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας (Archivio di Stato di Venezia, Duca di Candia, b. 18, 19, 20, 21), οι οποίοι περιέχουν ολόκληρα ή τμήματα Κτηματολογίων της περιοχής του σημερινού νομού Ηρακλείου και τμήμα Κτηματολογίου της περιοχής Χανίων. Τα Κτηματολόγια χρησίμευαν στις βενετικές αρχές για τον έλεγχο της γαιοκτησίας, αφού η γη παρέμενε πάντοτε στην ψιλή κυριότητα του κράτους. Σε αυτά καταγράφονταν τα στοιχεία κάθε φέουδου και στη συνέχεια οι κατά καιρούς ιδιοκτήτες τους από τις αρχές του 13ου έως και τα μέσα περίπου του 15ου αιώνα. Η πολύ σημαντική αυτή πηγή αναδεικνύει το σύστημα της γαιοκτησίας στο νησί, καθώς και πλήθος άλλων στοιχείων της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Κρήτης κατά τον ύστερο Μεσαίωνα. Έχουν ήδη εκδοθεί σε τρεις τόμους ο δύο από τους τέσσερις φακέλους (βλ. παρακάτω εκδόσεις αρ. 5 και 6), και ετοιμάζονται οι επόμενοι δύο. Παράλληλα έχει ήδη αρχίσει να ετοιμάζεται η ηλεκτρονική επεξεργασία σε Βάση Δεδομένων Ανοικτής Πρόσβασης τόσο των εκδεδομένων όσο και των ανέκδοτων Κτηματολογίων, έτσι ώστε να αναδειχθούν ακόμη περισσότερο οι πληροφορίες που προσφέρουν και κυρίως το πλουσιότατο ανθρωπωνυμικό και τοπωνυμικό υλικό.
2. «Οι πράξεις του Ιωάννη Σεμεργού, νοταρίου Χάνδακα-Γέργερης (1559-1560)».
Αγγελική Πανοπούλου.
Έκδοση και σχολιασμός του κειμένου
3. «Η Εντολή του Δούκα της Κρήτης Leone Duodo (1459)».
Μαρίνα Κουμανούδη.
Έκδοση και σχολιασμός κειμένου
4. «Οι Εκθέσεις των βενετών αξιωματούχων της Κρήτης (16ος-17ος αι.). Α. Αξιωματούχοι του διαμερίσματος των Χανιών».
Κώστας Τσικνάκης.
Έκδοση και σχολιασμός κειμένου
5. «Αρχειακά έγγραφα και αφηγηματικές πηγές του 16ου και 17ου αιώνα».
Αντώνης Πάρδος.
Έκδοση και σχολιασμός κειμένων: Ανέκδοτο ιταλικό κείμενο του 17ου αι., Επιστολές Oθωμανών διοικητών προς Bενετούς προνοητές σε ελληνική γλώσσα, Έκθεση ανώτατου Bενετού διοικητή του 16ου αιώνα. Μετάφραση της ομηρικής Ωδής εις Πλάτωνα του Μάρκου Μουσούρου.
6. «Κύρτου Πλέγματα. Δίκτυα οικονομίας, εξουσίας και γνώσης στον ελληνικό χώρο από τους προϊστορικούς χρόνους έως τη σύγχρονη εποχή: αναλυτική τεκμηρίωση – ερμηνευτική χαρτογράφηση – συνθετικές προσεγγίσεις».
Συλλογικό Ερευνητικό Πρόγραμμα του Ινστιτούτου.
Έργα συνεργατών:
«Δίκτυα εμπορίου. Οι θαλάσσιοι δρόμοι του βενετικού εμπορίου στην Αν. Μεσόγειο. 13ος-14ος αι.». Χαράλαμπος Γάσπαρης.
«Δίκτυα αλυκών στη Μεσόγειο από την Αρχαιότητα έως τα Νεότερα χρόνια». Μαρία Γερολυμάτου, Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Ευαγγελία Μπαλτά, Αγγελική Πανοπούλου, Κώστας Τσικνάκης.
«Αγροτικά δίκτυα παραγωγής και διακίνησης προϊόντων στην Πελοπόννησο κατά την βυζαντινή περίοδο». Ηλίας Αναγνωστάκης, Αναστασία Γιαγκάκη, Βούλα Κόντη, Άννα Λαμπροπούλου, Μαρία Λεοντσίνη, Αγγελική Πανοπούλου.
«Δυτικά θρησκευτικά τάγματα στον ελληνικό χώρο (11ος-19ος αι)». Μαρίνα Κουμανούδη, Γιώργος Κουτζακιώτης, Αγγελική Πανοπούλου.
«Δρομολόγια και διαδρομές πειρατών και κουρσάρων». Αντώνης Πάρδος
7. «Λεξικό Όρων Παλαιογραφίας και Διπλωματικής». Νίκος Γ. Μοσχονάς
Το έργο σχεδιάστηκε και άρχισε να υλοποιείται από τον ομότιμο διευθυντή ερευνών Ν. Γ. Μοσχονά, την τότε διευθύντρια του Royal Holloway Hellenic Institute του Πανεπιστημίου του Λονδίνου Ιουλιανή Χρυσοστομίδου και τον ερευνητή του ίδιου Ινστιτούτου δρ. Χ. Δενδρινό. Το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη και πραγματοποιείται πλέον, μετά το θάνατο της Ιουλιανής Χρυσοστομίδου, από τον Ν. Γ. Μοσχονά και τον Χ. Δενδρινό. Συνεργάζονται νέοι ερευνητές στην Αθήνα και στο Λονδίνο.
8. Στο πλαίσιο του προγράμματος εκπονούνται οι παρακάτω μονογραφίες:
«Πρεσβείες του βενετοκρατούμενου ελληνικού χώρου κατά τον 15ο αιώνα». Μαρίνα Κουμανούδη «Πειρατές και κουρσάροι στις ελληνικές θάλασσες του 17ου αιώνα». Αντώνης Πάρδος
Γ. ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ.
Το Φροντιστήριο Ιστορικών Επιστημών λειτουργεί κάθε ακαδημαϊκό έτος από το 1987 και απευθύνεται σε πτυχιούχους μεταπτυχιακούς σπουδαστές (αλλά γίνονται δεκτοί και άλλοι ενδιαφερόμενοι), οι οποίοι επιθυμούν να αποκτήσουν ειδικές γνώσεις απαραίτητες για την ιστορική έρευνα. Για το σκοπό αυτό διδάσκονται μαθήματα Θεωρίας και Διδακτικής της Ιστορίας, Αρχειονομία, Ελληνική και Λατινική Παλαιογραφία, Επιγραφική, Παπυρολογία, Κωδικολογία, Νομισματική, Σφραγιστική, Διπλωματική, Βυζαντινή Κεραμική, Εισαγωγή στη Χαρτογραφία, Εραλδική, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Αρχειακές Πηγές Μεσαιωνικής Ιστορίας, Προσέγγιση στον Δυτικό Μεσαίωνα, Αρχιτεκτονικά Αρχεία, Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Τα μαθήματα παρέχονται κυρίως από ερευνητές του Τμήματος Βυζαντινών Ερευνών, από καθηγητές Πανεπιστημίων και άλλους ειδικούς επιστήμονες. Για τα 20 χρόνια λειτουργίας του Φροντιστηρίου εκδόθηκε επετειακό τεύχος, στο οποίο καταγράφεται η μέχρι το 2007 δραστηριότητά του. Βλ. Φροντιστήριο Ιστορικών Επιστημών. Απολογισμός εικοσαετίας 1987-2007, Αθήνα 2008.
Συνεργασίες
1. Ερευνητικά έργα
• «Damned in Hell in the frescoes of Venetian Crete. 13th – 17th centuries» (The Open University, UK). (http://www3.open.ac.uk/media/fullstory.aspx?id=19327). Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Αγγελική Λυμπεροπούλου (The Open University, UK) και Βασιλική Τσαμακδά (University of Mainz, Germany). Χαράλαμπος Γάσπαρης: μέλος της ερευνητικής ομάδας του Προγράμματος.
• «Το οικιστικό δίχτυ της Κρήτης. Γη και κοινωνίες, 13ος – 20ος αι.». Επιστημονικός υπεύθυνος επίκουρος καθ. Ν. Σκουτέλης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολυτεχνείο Κρήτης. Χαράλαμπος Γάσπαρης: ιστορικός σύμβουλος στο ερευνητικό έργο.
• Διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα ναυτικής ιστορίας «Oceanides». Επιστημονικός υπεύθυνος: M. Balard ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris-I Pantheon-Sorbonne. Αγγελική Πανοπούλου: θέμα ατομικού ερευνητικού έργου: «The maritime life of Crete in the Middle Ages until 16th c.».
• «Progetto Festos: Studi e Ricerche topografiche su Festos e il suo territorio». Ερευνητικό πρόγραμμα της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Κώστας Τσικνάκης: θέμα ατομικού ερευνητικού έργου «Le fondi documentarie. La storia degli studi e la documentazione letteraria, epigrafica, numismatica, cartografica e areotopografica».
2. Άλλες συνεργασίες
• «Groupe de travail sur la Mediterranee greco-latine au bas Moyen Age». Συνεργασία του ερευνητικού προγράμματος «Βυζάντιο και Δύση» του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε (Χαράλαμπος Γάσπαρης), του Πανεπιστημίου του Rouen (Γαλλία) (καθηγητής Gilles Grivaud), και του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου (καθηγήτρια Catherine Otten) για τη διοργάνωση Συνεδρίων και Συναντήσεων Εργασίας με θέματα Ιστορίας των ελληνικών περιοχών υπό λατινική κυριαρχία (13ος-17ος αι.). Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί τρία συνέδρια στη Rouen, Αθήνα και Στρασβούργο: 1. Strategies familiales dans le monde greco-latin des XIIIe-XVIe siecles, Journee d'etude, Universite de Rouen, 21 mai 2008, 2. Formes des autonomies urbaines dans le monde greco-latin des XIIIe-XVIe siecles, Αθήνα, 25-26 Μαΐου 2009, 3. Journee d'etudes: Les activites professionelles dans les villes greco-latin (XIIIe-XVIe), Universite de Strasbourg, 12 Novembre 2010.
• Byzantinische Zeitschrift - «Bibliographische notizen und mitteilungen». Εξαμηνιαία βιβλιογραφική αποδελτίωση των δημοσιεύσεων στην Ελλάδα για θέματα σχετικά με τις λατινικές κυριαρχίες στον ελληνικό χώρο από τον 13ο έως και τον 17ο αιώνα. Μαρίνα Κουμανούδη.
• Μεταπτυχιακό Σεμινάριο: «Ο ελληνολατινικός κόσμος. 13ος-18ος αι.». Συνεργασία: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ/Τμήμα Βυζαντινών Ερευνών/Πρόγραμμα «Βυζάντιο και Δύση», Κέντρο Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού Ακαδημίας Αθηνών.
• «Εβδομάδα Μελέτης της Μεσαιωνικής Ιστορίας της Μεσογείου». Ναύπακτος. Ετήσια σειρά διαλέξεων που διοργανώνονται από τον Δήμο Ναυπακτίας σε συνεργασία με το ερευνητικό πρόγραμμα «Βυζάντιο και Δύση» του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε. και το Κέντρο Μελετών Ιονίου.
Δημοσιεύσεις
• X. Γάσπαρης, H γη και οι αγρότες στη μεσαιωνική Kρήτη. 13ος-14ος αι., Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Μονογραφίες 4, Aθήνα 1997.
• Ανδρέας Αμάραντος. Νοταριακές πράξεις. Αράκλι Κεφαλονιάς (1548-1562), εκδ. Χρήστος Βαγιωνάκης, Όλγα Κατσίβελα, Δέσποινα Μιχάλαγα, Βάσω Μπελαβγένη, Μάριος Μπλέτας, επιστ. εποπτεία Ν. Γ. Μοσχονάς, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 5, Αθήνα 2001.
• Κύπρος, σταυροδρόμι της Μεσογείου, επιστ. επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, «Επιστήμης Κοινωνία» - Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις / ΕΙΕ, Αθήνα 2001.
• Χρήμα και Αγορά στην εποχή των Παλαιολόγων, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, επιστ. επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Το Βυζάντιο Σήμερα 4, Αθήνα 2003.
• X. Γάσπαρης, Catastici Feudorum Crete. Catasticum Sexterii Dorsoduri. 1227-1428, τ. 1-2, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 6, Αθήνα 2004.
• X. Γάσπαρης, Catastici Feudorum Crete. Catasticum Chanee. 1314-1396, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 9, Αθήνα 2008.
• Γ. Παγκράτης, Οι εκθέσεις των Βενετών βαΐλων και προνοητών της Κέρκυρας (16ος αιώνας), Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 10, Αθήνα 2008.
• Νικόλαος Καπιάνος, Νοταριακές πράξεις. Κάστρο Κεφαλονιάς (1572-1576), εκδ. Χρήστος Βαγιωνάκης, Δέσποινα Μιχάλαγα, Μάριος Μπλέτας, επιστ. εποπτεία Ν. Γ. Μοσχονάς, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 11, Αθήνα 2008.
• Η Τέταρτη Σταυροφορία και ο ελληνικός κόσμος, επ. επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Το Βυζάντιο Σήμερα 5, Αθήνα 2008.
• Οι ναυτικές Πoλιτείες της Ιταλίας, Αμάλφη, Πίζα, Γένουα, Βενετία και η Ανατολική Μεσόγειος, επιστ. επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Διεθνή Συμπόσια 19, Αθήνα 2008.
• Κ. Τσικνάκης, Οι εκθέσεις των Βενετών προνοητών της Κεφαλονιάς (16ος αιώνας), Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 12, Αθήνα 2008.
• Α. Πάρδος, Αρχείο βενετικής διοίκησης Λευκάδας. 1. Τα βιβλία των ανώτερων Προνοητών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Πηγές 13, Αθήνα 2008.
• Ευστρατία Συγκέλλου, Ο πόλεμος στον δυτικό ελλαδικό χώρο κατά τον ύστερο Μεσαίωνα (13ος-15ος αι.), Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Μονογραφίες 8, Αθήνα 2008.
• Η. Γιαρένης, Η συγκρότηση και η εδραίωση της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Ο αυτοκράτορας Θεόδωρος Α΄ Κομνηνός Λάσκαρις, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Μονογραφίες 12, Αθήνα 2008.
• Γ. Μέριανος, Οικονομικές ιδέες στο Βυζάντιο τον 12ο αιώνα. Οι περί οικονομίας απόψεις του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Μονογραφίες 13, Αθήνα 2008.
• Το Δουκάτο του Αιγαίου, Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης (Νάξος – Αθήνα 2007), επιστ. επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς – Μ-Γ Λίλυ Στυλιανούδη, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/ΕΙΕ, Διεθνή Συμπόσια 20, Αθήνα 2009.
Βάσεις Δεδομένων
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
«Το αθηναϊκό παρελθόν έχει διάσπαρτη την παρουσία του σε όλη την έκταση του λεκανοπεδίου. Πέρα από τα περίλαμπρα μνημεία της αρχαιότητας που δεσπόζουν στο αστικό τοπίο, οι περίκομψες βυζαντινές εκκλησιές με τη χιλιετή παρουσία τους συναρμόζονται αρμονικά με το περιβάλλον, αποτελώντας τη ζωντανή σύνδεση του χθες με το σήμερα, ενώ τα νεοκλασικά οικοδομήματα, επίσημα μέγαρα ή ταπεινά ενδιαιτήματα, εγγράφονται λειτουργικά στον χώρο ως γηγενή στοιχεία. Η ανάδυση του παρελθόντος είναι διαρκές φαινόμενο στη σύγχρονη Αθήνα και τα τεκμήρια της ιστορικής συνέχειας αφθονούν. Ο ιστός της πόλης εξακολουθεί να εδράζεται στο αρχαίο υπόστρωμα, οι αστικοί δρόμοι και οι κύριοι οδικοί άξονες είναι οι ίδιοι οι αρχαίοι δρόμοι ή ακολουθούν τις διευθύνσεις εκείνων. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η συνέχεια στις χρήσεις του αστικού χώρου. Και είναι αυτό, η ιστορική διάρκεια και η συνέχεια του αθηναϊκού τοπίου, που ο σύγχρονος κάτοικος ή παρεπίδημος της Αθήνας αξίζει να γνωρίσει και να βιώσει.»
Νίκος Γ. Μοσχονάς, Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών
Το πρόγραμμα «Βυζάντιο και Δύση» έλαβε μορφή το 1996, με εμπνευστή και πρώτο συντονιστή τον ομότιμο σήμερα Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Ν. Γ. Μοσχονά. 
