Βάση δεδομένων των Γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45
Φορέας υλοποίησης του Έργου: Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ
Έναρξη: Μάιος 2019
Χρηματοδότηση: Γερμανικό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών, Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον
Πρώτη χρηματοδοτούμενη περίοδος: Μάιος 2019-Δεκέμβριος 2021
Δεύτερη χρηματοδοτούμενη περίοδος: Οκτώβριος 2022-Δεκέμβριος 2022
Τρίτη χρηματοδοτούμενη περίοδος: Απρίλιος 2023-Δεκέμβριος 2023
Τέταρτη χρηματοδοτούμενη περίοδος: Ιούνιος 2024-Δεκέμβριος 2024
Επιστημονικός Υπεύθυνος: Δρ. Βαλεντίν Σνάιντερ, φιλοξενούμενος ερευνητής ΙΙΕ/ΕΙΕ
Εποπτεύων: Δρ. Νικόλαος Παπαζαρκάδας, Διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ
Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο Facebook για τις τελευταίες ενημερώσεις.
Έργο τέχνης που απεικονίζει τη διαδικασία μεταγραφής ιστορικών πληροφοριών σε ψηφιακά δεδομένα, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Πελοποννήσου κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ιδέα του έργου
Οι περισσότερες παλαιότερες και πρόσφατες μελέτες για τη Γερμανική κατοχή της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, επικεντρώθηκαν κυρίως στη στρατιωτική δράση, τα εγκλήματα πολέμου και τη μαζική βία, από τις διώξεις, συλλήψεις, βασανισμούς, εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, έως την εξόντωση. Παρόλο που αυτές οι μελέτες έχουν εντοπίσει και αναδείξει ένα σημαντικό μέρος των γερμανικών δράσεων, εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένες σκοτεινές ζώνες στη σχετική ιστορία. Στην πράξη, σε ό,τι αφορά τη συνολική παρουσία των στρατευμάτων κατοχής που στάθμευσαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι ρητά εντοπισμένες μονάδες αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα του συνολικού αριθμού. Οι λοιπές στρατιωτικές μονάδες χαρακτηρίζονται κυρίως ως «γερμανικές μονάδες», «γερμανικά στρατεύματα», «γερμανικές αρχές» κλπ. Ωστόσο, ο αντίκτυπος αυτών των άγνωστων μονάδων στην καθημερινή ζωή του Ελληνικού πληθυσμού ήταν συχνά εξίσου σημαντικός, για παράδειγμα μέσω της επίταξης οικιών και τροφίμων, της επιβολής καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και άλλων αυθαίρετων μέτρων.
Lagenkarte Ia vom 5.8.[1942] – Verlegungen in den Raum Athen/Kreta, Bundesarchiv-Militärarchiv, RH 26-22/49, fol. 659.
Σκοπός του έργου
Λαμβάνοντας υπόψη τη σημαντική θέση που κατέχει σήμερα η Γερμανική κατοχή στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων, το Ερευνητικό Έργο «Βάση δεδομένων των Γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45», το οποίο διεξάγεται στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, αποσκοπεί στον εντοπισμό και την καταγραφή όλων των Γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων που στάθμευσαν περιστασιακά ή μακροχρόνια και έδρασαν κατά καιρούς στην Ελλάδα μεταξύ Απριλίου 1941, ημερομηνία της γερμανικής εισβολής και Οκτωβρίου 1944, ημερομηνία της υποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων (και Μαΐου του 1945 για κάποιες απομακρυσμένες περιοχές και νησιά).
Αυτή η βάση δεδομένων θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την εμβάθυνση στην ιστορική γνώση της περιόδου στην Ελλάδα, καθώς
- θα βοηθήσει στην αναγνώριση των Γερμανικών μονάδων που ενεπλάκησαν σε εγκλήματα πολέμου,
- θα διευκρινίσει περαιτέρω το αριθμητικό εύρος των δυνάμεων κατοχής,
- θα ρίξει φως στη δομή και στην εξέλιξη των στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων.
Μετά την ολοκλήρωσή της, η βάση δεδομένων θα είναι προσιτή στο κοινό και θα χρησιμεύει ως εργαλείο όχι μόνο για ακαδημαϊκή έρευνα, αλλά και για πρωτοβουλίες τοπικής και περιφερειακής ιστορίας, σχολικά προγράμματα κλπ.
Για το ερευνητικό έργο German Occupation Database δημιουργήθηκε ο πρώτος ψηφιακός χάρτης της Ελλάδας στα διοικητικά όρια της του 1940 (συν τα Δωδεκάνησα). Το ψηφιακό υπόβαθρο του χάρτη αυτού θα δημοσιευθεί στο τέλος του 2023.
Δυναμική χαρτογράφηση
Τα καταγεγραμμένα δεδομένα θα τοποθετηθούν σε μια δυναμική εφαρμογή περιβάλλοντος GIS (GIS: σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών) το οποίο θα επιτρέπει στον επισκέπτη να κάνει εξατομικευμένη χρήση της βάσης δεδομένων, για παράδειγμα μέσω αναζήτησης σχετικά με την πορεία μιας δεδομένης μονάδας, ή την πυκνότητα της παρουσίας δυνάμεων κατοχής μιας συγκεκριμένης τοποθεσίας ή περιοχής, σε διαδοχικές χρονικές περιόδους.
Μέσω της χρονικής και γεωγραφικής κωδικοποίησης των διαθέσιμων δεδομένων, η εφαρμογή θα επιτρέπει επίσης στους ερευνητές να θέτουν στο ευρύτερο πλαίσιο των τοπικών δομών και μεταβολών ή κινήσεων των κατοχικών στρατευμάτων, ποιοτικά δεδομένα που προέρχονται για άλλες πηγές (π.χ. από προσωπικές μαρτυρίες, πληροφορίες των αντιστασιακών οργανώσεων).
Βαλεντίν Σνάιντερ, La présence allemande en Normandie, 1940-1948 – Approche croisée d’une cohabitation franco-allemande forcée, Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο της Καν, 2013, έγγαφο αρ. 185, σ. 1078.
Μέθοδοι και πηγές
Για να συγκροτηθεί η κύρια δομή της βάσης δεδομένων, θα χρησιμοποιηθούν διάφορες δημοσιευμένες και μη δημοσιευμένες πηγές. Θα σαρωθεί η ιεραρχία της Wehrmacht και της Waffen-SS «από πάνω προς τα κάτω», από τις μεγαλύτερες δομές και τις διοικούμενες αρχές μέχρι το επίπεδο συνταγμάτων και λόχων. Θα χρησιμοποιηθούν εκτενώς τα ημερολόγια πολέμου των διαφόρων μονάδων και τα παραρτήματά τους, που φυλάσσονται στο Bundesarchiv-Militärarchiv του Φράιμπουργκ της Γερμανίας (και εν μέρει στα αρχεία της Ακαδημίας Αθηνών). Τα έγγραφα σχετικά με τις απώλειες των μονάδων που κατέχει η πρώην «Deutsche Dienststelle (πρώην WASt)» στο Βερολίνο θα χρησιμοποιηθούν για την ολοκλήρωση της βάσης δεδομένων. Οι πίνακες στρατιωτικής οργάνωσης θα χρησιμεύσουν στη συνέχεια για να ποσοτικοποιήσουν με ακρίβεια τη θεωρητική ισχύ των αναγνωρισμένων Γερμανικών μονάδων και για την τοποθέτηση αυτών σε σχέση με τους πληθυσμούς των κατεχομένων περιοχών.
Περισσότερες πληροφορίες θα αντληθούν από τα τοπικά ελληνικά αρχεία και βιβλιοθήκες, και ιδιαίτερα από βιβλία και μαρτυρίες τοπικής ιστορίας. Αυτά τα ντοκουμέντα είναι κυρίως χρήσιμα γιατί περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τις Γερμανικές μονάδες στο επίπεδο των λόχων και κατωτέρω.
Μια άλλη σημαντική πηγή για αυτή την έρευνα είναι η συγκεκριμένη γνώση των τοπικών ιστορικών και των μαρτύρων, που θα βοηθήσει στην ακριβή αναγνώριση των διαφορετικών Γερμανικών στρατευμάτων. Συχνά, αυτές οι πληροφορίες παραμένουν άγνωστες και αδημοσίευτες.
Truppenliste der in Athen anwesenden Einheiten (10.4.1944), Bundesarchiv-Militärarchiv, RH 34/263, fol. 1.
Προσκαλούμε όποιον διαθέτει σχετικές πληροφορίες, όπως για παράδειγμα ονόματα Γερμανών στρατιωτών ή τοπικών διοικητών ή στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων, όπως επίσης και όνοματα σκαφών που χρησιμοποιήσαν οι Γερμανοί, μαζί με το όνομα της κατεχόμενης περιοχής και την ημερομηνία της εμφάνισης των Γερμανών, να μας στείλουν μήνυμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση
Στη συνέχεια, οι πληροφορίες αυτές θα συγκριθούν με τα δεδομένα που ανακτώνται από τα στρατιωτικά αρχεία και ανάλογως θα ενσωματωθούν στη βάση δεδομένων.
Χρηματοδότηση – Διάρκεια
Η υλοποίηση του Ερευνητικού Έργου «Βάση δεδομένων των γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45» χρηματοδοτείται από το γερμανικό ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών, από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον.
Το Έργο ξεκίνησε τον Μάιο του 2019.
Η ερευνητική ομάδα
Δρ. Βαλεντίν Σνάιντερ
Επιστημονικός υπεύθηνος έργου – email: vschneider@eie.gr
Ο Βαλεντίν Σνάιντερ έχει διδακτορικό δίπλωμα στην Ιστορία (Université de Caen, 2013) και διδακτορικό δίπλωμα στην Πολιτική και στις Διεθνείς Σχέσεις (Πανεπιστήμιο του Nottingham, 2016). Ειδικεύεται στην καθημερινή ζωή στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι ειδικός στα καθεστώτα κατοχής, την αιχμαλωσία πολέμου και τις πολιτισμικές πρακτικές ταφής. Η έρευνά του στη Γαλλία τον οδήγησε να εξετάσει τη γερμανική κατοχή και από ποσοτική άποψη. Έχει επιμεληθεί διάφορες εκθέσεις για θεσμικές οργανώσεις στη Γαλλία και είναι συγγραφέας βιβλίων.
Περισσότερες πληροφορίες: www.valentinschneider.eu
Αναστασία Χαρτοματσίδη
Επιστημονική συνεργάτιδα – email: achartomatsidi@eie.gr
Η Αναστασία Χαρτοματσίδη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1991. Είναι υποψήφια διδάκτωρ Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει λάβει τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών της από το Τμήμα Διεθνούς Ιστορίας του London School of Economics and Political Science, όπου εκπόνησε τη διπλωματική της εργασία υπό τον τίτλο «Η στάση της βρετανικής αριστεράς απέναντι στα γεγονότα στην Ελλάδα από τα Δεκεμβριανά (Δεκέμβριος 1944) έως και την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945)». Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν την Σύγχρονη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία.
Ναταλία Τσούρμα
Επιστημονική συνεργάτιδα – email: ntsourma@eie.gr
Η Ναταλία Τσούρμα γεννήθηκε το 1993 στην Αθήνα. Είναι υποψήφια διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές σπουδές της με ειδίκευση στη Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία στο ίδιο τμήμα (2019). Έχει απασχοληθεί στα προγράμματα «Προφορικές Ιστορίες: Το κτήριο ΦΙΞ» του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» του Freie Universität Berlin και του ΕΚΠΑ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν την ιστορία του 20ου αιώνα, την ιστορία του εγκλήματος και της ιατροδικαστικής και την ιστορία του αστικού χώρου.
Έλλη Στρογγύλη
Επιστημονική συνεργάτιδα – email: estrog@eie.gr
Η Έλλη Στρογγύλη, γεννημένη το 1992 στην Αθήνα, αποφοίτησε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, τμήμα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικής. Το ενδιαφέρον της στράφηκε έπειτα στην Επιστήμη της Ιστορίας, συνεχίζοντας τις σπουδές της σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο ΠΜΣ Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα ενδιαφέροντα της επικεντρώνονται στο ζήτημα της εθνικής συγκρότησης των Βαλκανικών κρατών στα τέλη του 19ου και αρχές 20ου αιώνα, στην ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στην ιστορία του σοσιαλισμού.
Ράικ Στόλτσενμπεργκ
Επιστημονικός συνεργάτης – email: rstolzen@eie.gr
Ο Ράικ Στόλτσενμπεργκ είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στη Σύγχρονη Γερμανική Λογοτεχνία και απέκτησε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Τριρ το 2021 με τη διατριβή «Η προστασία της τέχνης ως άλλοθι. Για την πολιτικοστρατιωτική ιστορία της γερμανικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα (1909-1937)». Πρόκειται για το πρώτο μέρος μιας μονογραφίας για την «προστασία της τέχνης» της γερμανικής Βέρμαχτ στην κατεχόμενη Ελλάδα. Πιο πρόσφατα, τον Απρίλιο του 2022, δημοσιεύτηκε το άρθρο του «Η Σάμος ανάμεσα στα μέτωπα» σε τόμο των Κρατικών Μουσείων του Βερολίνου, όπου καταγράφονται οι κλοπές ανασκαφικών ευρημάτων στο νησί προς όφελος των μουσείων του Βερολίνου. Προηγουμένως, εργάστηκε στο Βερολίνο για πολλά χρόνια ως υπεύθυνος ανάπτυξης έργων για διάφορα πολιτιστικά ιδρύματα και ως δραματουργικός σύμβουλος σε ένα θέατρο.
Lukas Hennies
Εξωτερικός συνεργάτης – email: luhennies@uni-osnabrueck.de
Ο Lukas Hennies έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Ιστορία και είναι μέλος του Τμήματος Νεώτερης Ιστορίας και Ιστορικής Μετανάστευσης του Πανεπιστημίου του Osnabrück και έχει λάβει υποτροφία διδακτορικών σπουδών από το Ίδρυμα Hans Böckler. Η έρευνά του επικεντρώνεται στην μελέτη σύγκρουσης και ιστορικής μετανάστευσης στον 20ο αιώνα και στην ανάπτυξη ψηφιακών μεθόδων με στόχο την επεξεργασία, το μοντέλο και την αξιολόγηση ιστορικών μαζικών δεδομένων. Πρόσφατα, εργάστηκε στον ιστορικό δείκτη δελτίων της Geheime Staatspolizei Osnabrück και σε ένα διαδραστικό διαδικτυακό χάρτη που δείχνει την κίνηση και τις διαδρομές των εκτοπισμένων ατόμων (Displaced Persons).
Περισσότερες πληροφορίες: https://www.geschichte.uni-osnabrueck.de/hennies_lukas/profil.html
Γιώργος Χάλαρης
Εξωτερικός συνεργάτης – email: ghalaris@geomatics.gr
Ο Γιώργος Χάλαρης είναι αναλυτής προγραμματιστής γεωπληροφορικών συστημάτων. Αποφοίτησε ως διπλωματούχος μηχανικός από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και έχει περισσότερα από 35 χρόνια εμπειρίας στην τεχνολογία GIS. Διετέλεσε επικεφαλής του τμήματος βάσεων δεδομένων και του τμήματος γεωπληροφορικής στην Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ). Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι ο σχεδιασμός διαδικτυακών geoportals, οι μέθοδοι χωρικής ανάλυσης, η ανάπτυξη και υλοποίηση υποδομών χωρικών δεδομένων μεγάλης κλίμακας (SDIs), οι βάσεις χωρικών δεδομένων καθώς και ο χειρισμός της αβεβαιότητας και η εφαρμογή μεθόδων ασαφούς λογικής στην ανάλυση χωρικών βάσεων δεδομένων.
Δρ. Νικόλαος Παπαζαρκάδας
Διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ, Εποπτεύων από πλευράς ΙΙΕ/ΕΙΕ (2023-2024) – email: npapazar@eie.gr
Curriculum vitae: http://www.eie.gr/nhrf/institutes/ihr/cvs/cv_PapazarkadasNikolaos_gr.pdf
Δρ. Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου
Ομότιμη Διευθύντρια Ερευνών, Εποπτεύων από πλευράς ΙΙΕ/ΕΙΕ (2021-2022) – email: marstina@eie.gr
Βιογραφικό: http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/cvs/cv-chatziioannou-gr.pdf
Δρ. Λεωνίδας Καλλιβρετάκης
Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών, Εποπτεύων από πλευράς ΙΙΕ/ΕΙΕ (2019-2020) – email: leonkall@eie.gr
Βιογραφικό: http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/cvs/cv-kallivretakis-gr.pdf
Επικοινωνία
Για οποιεσδήποτε ερωτήσεις σχετικά με το Έργο «Βάση δεδομένων των γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45» ή αν θέλετε να συνεισφέρετε με προσωπικές πληροφορίες, παρακαλούμε γράψτε στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: godb@eie.gr
Links
Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον
Πρεσβεία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα
Πανεπιστήμιο του Οσναμπρίκ, IMIS – Ινστιτούτο Μελετών Μετανάστευσης και Διαπολιτισμικών Μελετών
Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
http://www.eie.gr/nhrf/institutes/ihr/index-gr_IHR_about.html
Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)
Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού